Co to jest RAO u koni?
Rao to już nieaktualna nazwa od chyba dwóch lat. W tym momencie mamy "syndrom astmy u koni" lub "syndrom końskiej astmy". Lata temu (chyba z ponad 10lat) nazwa brzmiała "COPD".W skrócie jest to choroba płuc u koni, jak ludzka astma. Powoduje wydzielanie wydzieliny przez czynniki drażniące jak alergeny czy amoniak. Takie konie mają duszności, kaszlą i niestety szybciej umierają przez niewydolność płuc.
Skąd się bierze astma u koni? Jak do niej dochodzi?
Według najnowszych badań astma u koni jest genetyczna, dlatego nie można rozmnażać koni z tym schorzeniem.
Astmy konie mogą dostać przez trzymanie ich w nieodpowiednich warunkach, skarmianie zakurzonym sianem, stanie w stajni, gdzie śmierdzi obornikiem i amoniakiem. Do astmy może doprowadzić przechodzenie przez jakąś chorobę płuc i dodatkowo nie zapewnienie odpowiednich w tym czasie warunków (wypisanych powyżej).
Na podstawie badań, które zostały mi przedstawione na szkoleniach można sugerować, że główną przyczyną astmy jest alergia na roztocza znajdujące się w kurzu.
Objawy końskiej astmy:
-kaszel (zazwyczaj wzmożony podczas jazdy czy poganiania konia na lonży), pojedyncze pokasływanie w boksie, kaszel przy wilgotnej pogodzie
-duszność (jeśli koń do tej pory miał 8 oddechów na minutę w spoczynku, a nagle ma ich 12, to już zaczyna się u niego duszność)
-chudnięcie
-niechęć do jedzenia (głównie suchej paszy)
-wydzielina z nosa (więcej przezroczystej wydzieliny lub tym bardziej biały, gęsty katar)
-spadek wydajności podczas treningu, spadek kondycji
-częste parskanie, "mokry nos"
Leczenie końskiej astmy:
Astma niestety jest chorobą nieuleczalną i co najgorsze, według najnowszych badań jest chorobą postępującą. Im koń będzie starszy tym gorzej z nim będzie.
Leczenie opiera się tylko na leczeniu objawów.
Mój sprawdzony sprawdzony sposób na przestrzeni wielu lat doświadczenia z końmi z "RAO":
1. Badanie endoskopowe - bronchoskopia. Żeby sprawdzić czy nie ma porażenia, zaczerwienienia, śluzu itp.
2. Regularne badanie oddechu (kilka razy w tygodniu). Koń powinien mieć 8-12 oddechów na minutę. Zazwyczaj mają 8-10. Wejście powyżej normy nawet o 2 oddechy może na, już sugerować, że coś zaczyna się dziać.
3. Badanie BAL - sprawdzenie w jakim stopniu astmy jest koń. Weterynarz pobiera popłuczyny do badania.
4. Badanie krwi na alergeny (tylko i wyłączenie rozszerzone!) - badanie alergii wziewnych, pokarmowych i na owady/roztocza. Badanie to musimy powtarzać przed rozpoczęciem każdej kolejnej kuracji na odczulanie. Nie wystarczy zbadać konia tylko raz na alergeny jak to często gęsto piszą różni ludzie na grupach na Facebooku.
5. Odczulanie - odczulanie jest to szczepionka podskórna, która jest przygotowana na podstawie wyników badań krwi na alergeny. Szczepionka to mała fiolka, otrzymujemy ją z cienkimi 1ml strzykawkami.
Odczulanie stosujemy tylko i wyłącznie w momencie kiedy zmienimy warunki w jakich stoi koń oraz jego diety opierając się na badaniach na alergeny.
Odczulanie polega na podawaniu szczepionki raz w miesiącu w ilości zamieszczonej na ulotce do szczepionki. Odczulanie jest na okres 6-9 miesięcy. Po tym czasie robimy ponownie badania na alergeny, ponieważ koń może odczulić się na poprzednie ale dostać alergii na coś innego.
Zazwyczaj widoczny efekt jest przy 3 serii (po około 3 latach podawania).
5. Leczenie zalecone przez dobrego lekarza weterynarii.
Standardowo wygląda to mniej więcej tak:
Kaszel -> podawanie ACC 600, zazwyczaj na standardowego konia rozpuszczone 5 tabletek w wodzie dodane do paszy rano i druga porcja w południe.
Bardzo gęsty katar -> bromheksyna czyli np. Proszek "exflow" , dilaterol średnio terapia tygodniowa po dwie pompki rano i dwie wieczorem
Duszność -> steryd (deksametazon) może mieć różne nazwy dexaject, rapidexon, dexashot itp.
Aservo Equihaler - Polecam terapię lekiem na zamówienie z Holandii, wprowadzony pare lat temu do obrotu dla koni. Sporo kosztuje. Terapia 10 dni. Jest to przebadany steryd, który trafia prosto do pęcherzyków płucnych u koni. Przychodzi całe urządzenie, wsadza się je do nosa i naciska w momencie kiedy koń robi wdech. Niestety robił dźwięk taki jakby ktoś zszywał spinaczem i niektóre konie się bały, ale szybko potrafiły się przyzwyczaić. Działa bardzo dobrze i nie trzeba tego konia cały czas nakłuwać.
Byłam jedną z pierwszych osób w Polsce, które stosowały ten lek u swoich koni po wypuszczeniu go do ogólnego dostępu.
6. ZMIANA WARUNKÓW UTRZYMANIA
Koń się nie poprawi pomimo leczenia toną leków jeśli nie zmienicie mu warunków.
Powielanym błędem przez właścicieli i lekarzy weterynarii jest tekst "koń musi być wolnowybiegowy to się poprawi", "trzeba go postawić na trocinach to się poprawi".
A teraz wam powiem, że z mojego doświadczenia w połowie przypadków wolny wybieg powoduje zaostrzenie objawów.
1. Cały czas wystawianie na wilgotne powietrze.
2. Częste osłabienie odporności, ponieważ w Polsce absolutnie nie ma warunków do trzymania koni wolnowybiegowo przez nasz klimat. Mówimy tu oczywiście o standardowych koniach gorącokrwistych a nie topornych hucułkach.
3. Ciągłe wystawienie na alergeny - jeśli koń ma alergię na trawy typu tymotka a postawimy go w tymotkę na 24/7 to jest to po prostu wykańczanie tego konia. To samo dotyczy alergii wziewnych z brzozy/ wierzby itp.
Dlaczego nie stawiać konia na trocinach?
90% przypadków z astmą koni to alergia opierająca się na alergii wziewnej na roztocza w kurzu. W trocinach, nawet odpalonych kilkukrotnie tego kurzu jest masa. Trociny kiepsko wchłaniają zapach amoniaku.
Jak postępować w przypadku kiedy nasz koń dostanie astmy?
1. Wzywamy weterynarza do badania, musi:
-osłuchać konia (w płucach i tchawicy może usłyszeć szmery)
-wykonać BAL + ewentualnie bronchoskopia jeśli się zdecyduje
-zostawić wam steryd jeśli koń ma duszności
-przepisze w przypadku kaszlu ACC na 2 tygodnie lub tussicom
Kiedy wet dostanie wyniki i ewidentnie będą wskazywały na astmę (neutrofile będą bardzo wysokie), umawiacie się ponownie na wizytę weta. Ten musi ponownie osłuchać konia, wykonać bronchoskopie i sprawdzić ilość i wygląd wydzieliny. Przed podaniem sedacji musi pobrać krew do badania na alergeny.
Kiedy przyjdą wam wyniki krwi na alergię (pełną) to prosicie weta o przesłanie ich do wykonania szczepionki na odczulanie.
Teraz lecimy etapami:
1. Zmiana stajni, na taką, gdzie konie stoją na pellecie, boks MUSI być codziennie sprzątany, nie stawiamy konia nigdy na słomie lub trocinach. Najlepszą ściółką dla koni z astmą jest Pellet oraz torf, nigdy ściółką lniana - też się pyli. Boks w nowej stajni najlepiej jakby był angielski z otwartym korytarzem (żeby był przewiew ale brak przeciągów).
2. Siano podajemy zlewane w siatce. Nie wierzcie internetowym "specom" i nie moczcie siana po 30 minut czy parę godzin, bo zgnije a wasz koń padnie prędzej od zjedzenia tego.
Siano zlewamy bardzo mocno wodą żeby po wsadzeniu ręki w środek siana w siatce też było mokre. Siana nie zawieszamy na słońcu tylko w cieniu. Siano można parować ale chodzi o samo pozbycie się kurzu. Konie nie mają w większości "alergii na siano" tylko na roztocza w kurzu, które siano zawiera, bo jest robione maszynowo a nie koszone ręcznie.
3. Koń na wybiegu musi być minimum 8 najlepiej te 12 godzin. Jeśli koń ma alergię na trawy (pokarmową lub wziewną) najlepiej jakby stajnia miała w większości padoki piaszczyste. Latem padok zlewamy wodą żeby nie dopuścić do kurzenia.
4. Absolutnie nigdy nie jeździmy po niezlanym wodą placu latem.
5. Nie stoimy w stajni, gdzie korytarz jest po karmieniu zamiatany przy koniach w boksach.
6. Derkujemy konia odpowiednio do temperatury. Prosimy kogoś o sprawdzanie parę razy ciągu dnia czy koń się nie przegrzewa lub nie marznie. Każde osłabienie odporności nasila objawy astmy,
7. Dbamy o odporność podając suplementy, witaminy, konieczny w diecie jest olej z czarnuszki oraz zioła dla koni z RAO (warto podawać miętę, szałwię, anyż, babkę lancetowatą, prawoślaz, eukaliptus, lukrecja, tymianek, podbiał pospolity, echinacea, mniszek lekarski)
8. Robimy inhalacje 10 minutowe przed ruchem (jazda/spacer/lonża) i po ruchu ponownie. Inhalacje z wiadra (gotujemy w 1 litrze wody 9g soli, żeby uzyskać sporo soli fizjologicznej), przy nebulizacji (tylko i wyłącznie działa tu koński nebulizator flexineb (nie dajcie się nabrać innym producentom, bo tamte działają tylko do inhalacji, a do nich wystarczy wam wiadro). Do nebulizatora wlewamy jedną małą fiolkę soli fizjologicznej.
Inhalacje robimy kilka razy w ciągu dnia jeśli pyli rośliną, na którą ma alergię nasz koń.
9. RUCH - ruch dla koni z astmą jest bardzo ważny, bo tylko wtedy porządnie odkleja się i usuwa wydzielina. Po podaniu acc czy tussicomu - 2 godziny później najlepiej zabrać konia na lekką lonżę z galopem na chambonie (głowa jak najniżej) jeśli koń zaczyna się dusić, przechodzimy do stępa i dajemy złapać oddech oraz odpocząć. Przy duszności nie ganiamy konia ani nie bierzemy na lonże czy tym bardziej pod siodło.
10. Podajemy sterydy przy pierwszych objawach duszności - nie słuchajcie "internetowych ekspertów" żeby nie podawać sterydów i próbować łagodzić sytuacje ziołami. Prędzej wasz koń się udusi niż to zadziała. Przy skurczu oskrzeli żadne zioła tego nie odwrócą. Kiedy zwiększa się nam oddech ze standardowych 8-12 do 16 - podajemy steryd. Pierwsza dawka 20ml na podanie domięśniowe przy koniu 500-600kg. Sterydy można podawać na dwa plany ;
- podawanie przez 2-3 tygodnie (pierwsze dawki 20-15 ml codziennie, następnie mniejsze co drugi dzień) nie lubię tej metody
-podawanie przez 7-10 dni pierwsza dawka 20-15ml i podajemy co drugi dzień. Pierwsze 2 dni taka sama dawka, później co 2 podanie zmniejszamy ilość (zazwyczaj 20-20-15-15-12-12-10)
Przy dusznościach nie robimy inhalacji !
11. Jeśli koń kaszle, to nie dlatego, że "coś mu utknęło", "musi odkaszlnąć po staniu w stajni" tylko to znaczy, że coś się dzieje - podrażnienie od wydzieliny/alergenów/ skurcz oskrzeli. Przy pokaslywaniu od razu podajemy leki. Nie czekamy aż koń zaleje się wydzieliną.
12. Koń musi mieć czysto, suche nie wilgotne powietrze, trzeba pilnować kiedy jaka roślina pyli, wszystko co może pylić trzeba zwilżyć wodą (daje to ciężar i alergeny nie latają w powietrzu dostając się do płuc- logiczne). Ruch, długie wypasanie, brak koni stojących na słomie czy trocinach w jednym budynku. Nie doprowadzanie do spadku odporności.
13. Jazda czy lonżowanie "z głową do dołu" ułatwi to spływanie wycieliny.
14. Jeśli powietrze jest słabe i robi się duszno latem - w boksie montujemy wentylator, polewamy korytarz wodą z konewki
Co polecam kupić dla koni z RAO?
1. Koński nebulizator (ułatwi podawanie leków lub nebulizowanie solą fozjologiczną, jest to łatwiejsze niż inhalowanie z wiadra i skuteczniejsze). Polecam tylko i wyłącznie flexineb.
2. W apteczce musicie mieć sól fizjologiczną, zapas acc 600 (najlepiej minimum 7 opakowań), steryd (deksametazon) igły i strzykawki na zapas, olejek olbas oil/ eukaliptusowy.
3. Podawanie witamin, zielona lizawka z horslyxa, podawanie ziół do paszy z greenhorsa, mucolyt, ewentualnie jodowego przy poleceniu przez weta, warto mieć dodatek do paszy oder horse bronchi (działa fajnie łagodząco)
4. Z pasz bardzo polecam musli krauter z Hippolytu (tylko musli, nie granulat)
6. Polecam zbierać i zawieszać świeże gałązki sosny w boksie żeby koń sobie skubał.
